In de praktijk worden diverse psychotherapeutische werkwijzen ingezet, waarvan hieronder de meest voorkomende beschreven staan. De werkwijzen worden altijd op maat gesneden om de cliënt zo doelmatig mogelijk te kunnen helpen. De context erbij betrekken is een standaard onderdeel van de therapie. Concreet betekent het dat er altijd per cliënt expliciete aandacht is voor interculturele en genderspecifieke aspecten van de problematiek. Met andere woorden, er wordt altijd gekeken welke rol of plaats cultuur heeft in de problematiek. De culturele of etnische achtergrond vormt onderdeel van het zijn van ieder mens. Die achtergrond dient altijd betrokken te worden in goede hulpverlening; de uiting, maar ook de inbedding van de problematiek kan cultureel gekleurd zijn, en zo ook de mogelijke oplossingen. Dat stelt specifieke eisen aan de hulpverlening om goed te kunnen afstemmen op de ander, zowel ten aanzien van de daarvoor benodigde kennis als wat betreft de gewenste vaardigheden. Hetzelfde geldt voor gender. Het vrouw-zijn of man-zijn speelt een rol in de problematiek; in de manier waarop met problemen wordt omgegaan tot de mogelijke oplossingen die ieder ziet.
Gedragstherapie en Cognitieve gedragstherapie (CGT)
Bij gedragstherapie ligt de nadruk op het wijzigen van gedragspatronen die emotionele problemen in stand houden. Bij cognitieve therapie ligt de nadruk op het wijzigen van de manier van denken die patiënten hanteren.
Gedragstherapie richt zich vooral op het veranderen van storend gedrag. Hoe een mens handelt bepaalt namelijk in belangrijke mate hoe de persoon zich voelt. Als iemand geneigd is om uit angst bepaalde situaties uit de weg te gaan, dan zal spanning vaak in eerste instantie mogelijk afnemen, maar op de lange termijn juist eerder verergeren dan verminderen. In een gedragstherapeutische behandeling brengt de therapeut met de cliënt eerst het problematische gedrag en de omstandigheden waarin dat voorkomt in kaart. Daarna helpt de therapeut de cliënt om passendere gedragspatronen aan te leren voor die omstandigheden.
Cognitieve gedragstherapie is sterk gericht op de actualiteit. In de therapie gaat het vooral over moeilijkheden die in het heden spelen. De therapie stoelt op een open en gelijkwaardige samenwerkingsrelatie tussen therapeut en patiënt. De therapeut werkt veel met oefeningen en huiswerk. De behandelingen zijn klacht- of probleemgericht en kortdurend van opzet. De meeste behandelingen nemen tussen de veertien en vijfentwintig sessies in beslag. Bij complexere problematiek (bijvoorbeeld persoonlijkheidsstoornissen) zal de behandeling mogelijk langer dan 25 sessies kunnen duren.
Bij cognitieve gedragstherapie wordt er gewerkt aan het veranderen van zowel uw denkpatronen (cognities) als uw gedragspatronen. Uw behandelaar gaat samen met u kijken welke gedachten u angstig maken, om vast te kunnen stellen of uw angst wel realistisch is. Als u tot de conclusie komt dat de angst niet realistisch is, zal uw behandelaar u helpen om tot andere gedachten te komen om zo de angst te drukken. Daarnaast wordt er ook gekeken welke dingen u doet (gedragspatronen) die u angstig maken, om door middel van oefeningen u te helpen beter te kunnen reageren.
Cognitieve gedragstherapie wordt vaak ingezet bij depressies en bij angststoornissen. Maar de laatste twintig jaar heeft vergelijkende onderzoek uitgewezen dat cognitieve gedragstherapie goed werkt bij allerlei soorten emotionele problematiek, zoals dwangstoornissen, fobieën en paniekstoornissen, alcoholverslaving, depressie, boulimia, psychotische stoornissen, persoonlijkheidsstoornissen, psychosomatische problemen en seksuele problemen.
Een vorm van cognitieve therapie is RET (rationeel-emotieve therapie), waarbij gefocust wordt op gedachten die irrationeel zijn. Vaak zijn dit gedachten die een dwingend karakter hebben en waarin het ‘moeten’ sterk vertegenwoordig wordt. Zo kan een cliënt de gedachte hebben dat hij of zij door iedereen gerespecteerd, geaccepteerd en geliefd moet worden. Ook kan een cliënt het idee hebben dat hij of zij ten alle tijde moet presteren en in alle opzichten succesvol moet zijn. Een derde overtuiging kan zijn dat de cliënt vindt dat al zijn of haar wensen vervult moeten worden. Mensen die met dergelijke irrationele overtuigingen leven, zullen moeite hebben met het aanvaarden van mislukkingen. Door eisen aan zichzelf te stellen waaraan onmogelijk voldaan kan worden kan men zich waardeloos voelen, snel gekwetst zijn of gevoelens van boosheid ontwikkelen tegenover anderen. Het is aan de therapeut om de cliënt bewust te maken van het irrationele karakter van zijn of haar overtuigingen, zodat deze procesmatig vervangen kunnen worden door gezondere, rationele gedachten.
EMDR
Eye Movement Desensitization and Reprocessing, afgekort tot EMDR, is een volwaardige en effectieve therapeutische methode voor mensen die last blijven houden van de gevolgen van een schokkende ervaring, zoals een ongeval, seksueel geweld of een geweldsincident. Sommige gebeurtenissen kunnen diep ingrijpen in het leven van mensen. Een groot deel van de getroffenen ‘verwerkt’ deze ervaringen op eigen kracht. Bij anderen ontwikkelen zich psychische klachten. Vaak gaat het om herinneringen aan de schokkende gebeurtenis die zich blijven opdringen, waaronder angstwekkende beelden (herbelevingen, flashbacks) en nachtmerries. Andere klachten die vaak voorkomen zijn schrik- en vermijdingsreacties. Men spreekt dan meestal van een ‘posttraumatische stress-stoornis’ (PTSS).
EMDR is bedoeld voor de behandeling van mensen met PTSS en andere traumagerelateerde angstklachten. Dit zijn klachten die zijn ontstaan als direct gevolg van een concrete, akelige gebeurtenis, waarbij het denken eraan nog steeds een emotionele reactie oproept. De ervaringen met EMDR van de afgelopen jaren hebben laten zien dat deze behandelmethode bij meer psychische klachten een effectieve therapie kan zijn. Uitgangspunt is dat de klachten zijn ontstaan als gevolg van een of meer beschadigende ervaringen.
Bij EMDR therapie wordt gevraagd aan de nare gebeurtenis te denken en tegelijkertijd wordt u door de therapeut wordt afgeleid met afleidende stimuli. Dit zijn meestal handbewegingen, maar kunnen ook geluiden zijn, die links en rechts worden aangeboden. Er is veel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de werkzaamheid van EMDR. Uit de resultaten blijkt dat cliënten goed op EMDR reageren. EMDR is een kortdurende geprotocolleerde therapievorm. Als het gaat om een trauma na een éénmalige ingrijpende gebeurtenis, dan zijn mensen vaak al na enkele zittingen in staat om hun dagelijkse bezigheden weer op te pakken. Bij mensen die langdurig trauma hebben meegemaakt en bij complexere problematiek duurt de behandeling langer.
In het begin van de EMDR-therapie zal er uitgebreid aandacht worden besteed aan de oorzaak en achtergrond van de klachten. Daarnaast wordt er een taxatie gemaakt van een aantal individuele kenmerken, waaronder de persoonlijke draagkracht en de last die men van de klachten ondervindt. Hieruit zal blijken of een gerichte traumabehandeling op dat moment nodig is, en of daarvoor EMDR kan worden gebruikt. Een goede impressie van EMDR is te krijgen door de filmpjes op de site van de vereniging EMDR Nederland te bekijken:
Schematherapie
Schematherapie helpt de oorsprong van gedragspatronen te doorgronden en te veranderen. De invloed van ervaringen uit de jeugd op diverse gedragspatronen in het dagelijkse leven wordt onderzocht. Een schema is een stabiel en langdurig patroon van reageren dat zich ontwikkelt in de kindertijd en uitgebreid wordt gedurende het leven van iemand. Je kijkt als het ware door “een gekleurde bril” naar de wereld. Schema’s zijn belangrijke overtuigingen en gevoelens over jezelf en de omgeving. Je neemt ze als 'waar' aan, zonder jezelf daar vragen over te stellen. De schema’s houden zich, als het ware, zelf in stand en bieden weerstand tegen veranderingen. Heb je bijvoorbeeld als kind geleerd een schema te ontwikkelen dat je onbekwaam bent, dan twijfel je er niet aan of dit waar is, ook niet als je volwassenen bent geworden. Wij zijn ons niet bewust van deze schema’s. Ze worden pas opgeroepen door bepaalde gebeurtenissen. In het voorbeeld hierboven zal iemand meteen denken : “Ik kan het niet “ met alle negatieve emoties en gedachten die daar bij horen. Deze schema’s veranderen niet zonder therapie. Tijdens de behandeling onderzoekt u eerst welke schema’s voor u gelden, om ze daarna te veranderen.
Systeemtherapie
Systeemtherapie, meer bekend als (partner-) relatietherapie of gezinstherapie, is een vorm van therapie waarbij de aandacht niet zozeer op het individu is gericht maar op wat zich afspeelt tussen individuen die deel uitmaken van elkaars leven, het systeem. Systemen kunnen last hebben van vastzittende patronen in de omgang met elkaar. In de therapie wordt daarop ingezoomd om die patronen te doorbreken, waarbij de betekenis van ieders gedrag wordt onderzocht: hoe gaan mensen met elkaar om? Hoe wordt er gecommuniceerd? wat is de invloed van omgevingsfactoren als school, werk, buurt, religie en cultuur? Soms is er sprake van patronen die zich door de generaties heen kunnen herhalen. Samen met cliënten wordt onderzocht waar hun klachten of problemen mee te maken hebben en wie er bij de therapie kan worden betrokken om bij te dragen aan veranderingen (bijvoorbeeld familieleden, leerkrachten, andere hulpverleners). Niet het zoeken naar oorzaken staat daarbij centraal, maar het zoeken naar mogelijkheden voor verbetering.
E-health
E-health bestaat uit digitale zorg met als doel mensen met psychische klachten en hun naasten te informeren en ondersteunen bij hun geestelijke gezondheid. Het E-health aanbod is divers en wordt als aanvulling en of ondersteuning van de 'reguliere' behandeling aangeboden. We kunnen diverse modules aanbieden, of oefeningen, dagboeken, etc., gericht op de problematiek waar iemand voor in behandeling is.
Psychiatrisch consult
Soms is een psychiatrisch consult nodig. Dat houdt in dat er een oordeel gevraagd wordt aan een van de samenwerkende psychiaters bij het vermoeden op psychiatrische problematiek. Een psychiatrisch consult bestaat uit een of meerdere gesprekken waarbij op indicatie aanvullend onderzoek, zoals een persoonlijkheidsonderzoek of een neuropsychologisch onderzoek, wordt verricht. Een psychiatrisch consult is soms nodig als de vraagstelling zich richt op diagnostiek of behandel- of verwijsadvies. Tijdens zo’n consult beoordeeld de psychiater de toestand van een cliënt en stelt een eventuele psychiatrische diagnose en/of een geeft behandeladvies. Dit kan ook bij een reeds lopende therapie van een cliënt, bijvoorbeeld als de behandeling stagneert of wanneer er twijfel bestaat over de diagnose. In dat laatste geval is sprake van een second opinion.